موتور جست‌وجوی گوگل، با بیش از ۸ میلیارد جست‌وجو در روز، ستون فقرات فضای دیجیتال امروزی به‌شمار می‌رود. هرچه حجم اطلاعات در اینترنت بیشتر می‌شود، نیاز به یافتن پاسخ‌های سریع، دقیق و متناسب با نیاز کاربران نیز افزایش می‌یابد. گوگل در سال ۲۰۲۳ پروژه‌ای بلندپروازانه به نام Search Generative Experience (SGE) را کلید زد که هدف آن استفاده از هوش مصنوعی برای بازآفرینی تجربه‌ی جست‌وجو بود. خروجی اصلی این پروژه، قابلیتی تحت عنوان AI Overviews است که اکنون در سال ۲۰۲۵ به زبان فارسی نیز در دسترس قرار گرفته و در حال تغییر بنیادین تجربه‌ی جست‌وجو برای کاربران فارسی‌زبان است.
در این مقاله به‌صورت مفصل بررسی خواهیم کرد که AI Overviews چیست، چگونه کار می‌کند، چه مزایا و چالش‌هایی دارد، و چگونه می‌تواند آینده‌ی جست‌وجوی اطلاعات به زبان فارسی را متحول کند.
AI Overviews چیست؟
AI Overviews (به‌فارسی: «نمای کلی با هوش مصنوعی») قابلیتی است که به کمک فناوری‌های پیشرفته‌ی مدل‌های زبانی، به‌ویژه مدل‌های بزرگ زبانی (LLMs)، طراحی شده تا به‌جای نمایش صرف فهرست‌هایی از لینک‌ها، پاسخ‌هایی ترکیبی، تحلیلی و خلاصه‌شده به سؤالات کاربران ارائه دهد.
در واقع، این قابلیت می‌کوشد تا اطلاعات مورد نیاز را از منابع مختلف وب استخراج کرده، آن‌ها را تحلیل و فشرده‌سازی کند، و سپس به‌صورت یک متن ساده و روان در بالای نتایج جست‌وجو نمایش دهد. این فرایند، بدون نیاز به باز کردن چندین تب یا پیمایش صفحات مختلف، کاربر را به پاسخ مورد نظرش می‌رساند.
نحوه‌ی کارکرد AI Overviews
فرآیند تولید پاسخ در AI Overviews در سه گام اصلی انجام می‌شود:
۱. فهم نیت جست‌وجوگر (User Intent)
الگوریتم‌های گوگل به کمک مدل‌های زبانی آموزش‌دیده سعی می‌کنند نیت پنهان‌شده در عبارت جست‌وجو را درک کنند. مثلاً اگر فردی بنویسد: «چه مواد غذایی برای کاهش کلسترول خوبه؟»، سیستم تشخیص می‌دهد که کاربر به‌دنبال غذاهای مفید برای کاهش کلسترول بد خون است، نه صرفاً تعریفی از واژه‌ی کلسترول.
۲. گردآوری و تحلیل منابع
گوگل با بهره‌گیری از پایگاه داده عظیم خود، هزاران صفحه وب را بررسی می‌کند. اطلاعات مرتبط از منابع معتبری مانند ژورنال‌های پزشکی، سایت‌های علمی، منابع دولتی و وبلاگ‌های تخصصی انتخاب می‌شود. سپس هوش مصنوعی با ارزیابی اعتبار محتوا، بخش‌های مربوط را برای تولید پاسخ آماده می‌کند.
۳. تولید پاسخ ساختاریافته
در مرحله نهایی، الگوریتم‌ها متن نهایی را تولید می‌کنند. این متن معمولاً در قالب پاراگراف، بولت‌پوینت (فهرست نکات) یا پاسخ گام‌به‌گام ارائه می‌شود. اگر پاسخ موضوع پیچیده‌ای داشته باشد، گاهی AI Overviews از کاربر دعوت می‌کند جست‌وجو را بسط دهد یا پرسش‌های مرتبطی را بررسی کند.
ویژگی‌های برجسته AI Overviews
- پاسخ فوری و یک‌پارچه
- پوشش چندمنبعی به‌جای تکیه بر یک لینک
- ساده‌سازی مفاهیم تخصصی برای کاربران عمومی
- قابلیت شخصی‌سازی محتوا بر اساس محل، زبان، و سابقه‌ی جست‌وجوی کاربر
- پیشنهاد پرسش‌های تکمیلی برای گسترش فهم موضوع
ورود AI Overviews به زبان فارسی
در مه ۲۰۲۵، گوگل اعلام کرد که AI Overviews را به بیش از ۲۰۰ کشور و بیش از ۴۰ زبان، از جمله فارسی گسترش داده است. این خبر برای جامعه فارسی‌زبان، شامل کاربران ایران، افغانستان، تاجیکستان و دیگر جوامع فارسی‌زبان، تحول بزرگی محسوب می‌شود. اکنون کاربران فارسی‌زبان می‌توانند:
- سؤالات پیچیده خود را به زبان فارسی جست‌وجو کنند
- پاسخ‌های ترکیبی و هوشمندانه به زبان خودشان دریافت کنند
- بدون نیاز به دانستن زبان انگلیسی، از قدرت مدل‌های پیشرفته هوش مصنوعی بهره‌مند شوند
مزایای استفاده از AI Overviews
|
مزیت |
توضیح |
|
سرعت بالا |
دریافت پاسخ کامل در چند ثانیه |
|
کاهش سردرگمی |
نیازی به پیمایش در میان ده‌ها سایت نیست |
|
آگاهی دقیق‌تر |
ترکیب منابع مختلف به کاهش سوگیری و اطلاعات ناقص کمک می‌کند |
|
افزایش دسترسی به دانش تخصصی |
حتی افراد غیرمتخصص می‌توانند مفاهیم پیچیده را به زبان ساده دریافت کنند |
|
ارتباط بهتر با کاربر فارسی‌زبان |
محتوای متناسب با فرهنگ، زبان و نیازهای بومی کاربران فارسی‌زبان |
چالش‌ها و نگرانی‌ها
با وجود مزایای فراوان، AI Overviews با چند چالش نیز روبه‌روست:
۱. صحت اطلاعات
ممکن است اطلاعات ارائه‌شده ناقص، قدیمی یا نادقیق باشد، مخصوصاً در حوزه‌هایی مثل پزشکی، دارو یا حقوق.
۲. کاهش بازدید از سایت‌های فارسی
وب‌سایت‌های فارسی‌زبان ممکن است با کاهش کلیک و بازدید مواجه شوند، زیرا کاربران پاسخ‌های خود را از خود گوگل دریافت می‌کنند.
۳. سوگیری الگوریتمی
اگر منابع آموزشی مدل دارای سوگیری زبانی یا فرهنگی باشند، ممکن است این سوگیری در پاسخ‌ها نیز بازتاب یابد.
۴. عدم شفافیت در منابع
کاربر همیشه نمی‌داند پاسخ ارائه‌شده دقیقاً از چه سایت یا مقاله‌ای گرفته شده است.
کاربردهای عملی برای کاربران فارسی‌زبان
- پزشکی: «علائم دیابت چیست؟»، «تغذیه مناسب برای فشار خون بالا»
- تحصیلی: «خلاصه‌ای از نظریه نسبیت انیشتین»، «مفهوم جامعه مدنی چیست؟»
- اقتصادی: «تفاوت تورم و رکود»، «بهترین سرمایه‌گذاری در شرایط تورمی»
- سبک زندگی: «چطور اضطراب را کاهش دهیم؟»، «راه‌های طبیعی برای بهبود خواب»
- خرید و بررسی محصول: «مقایسه گوشی‌های سامسونگ و شیائومی»، «کدام لپ‌تاپ برای برنامه‌نویسی مناسب‌تر است؟»
آینده AI Overviews و نقش کاربران فارسی‌زبان
با رشد مداوم هوش مصنوعی، انتظار می‌رود AI Overviews در سال‌های آینده:
- پاسخ‌های چندرسانه‌ای شامل تصویر، صوت و ویدئو ارائه دهد
- منابع را شفاف‌تر معرفی کند
- به سؤالات محلی‌تر و بومی‌تر با دقت پاسخ دهد
- امکان تعامل دوطرفه با پاسخ (مثلاً تغییر سطح تخصصی بودن آن) را فراهم کند
برای کاربران فارسی‌زبان، این فرصتی بی‌سابقه است تا بدون نیاز به ترجمه یا دانش زبان انگلیسی، به اطلاعات دقیق و پیشرفته دسترسی داشته باشند.
جمع‌بندی
قابلیت AI Overviews در جست‌وجوی گوگل نمایانگر آغاز دوره‌ای نوین در تعامل میان انسان و فناوری است. با فراهم شدن این قابلیت برای زبان فارسی، دسترسی به دانش جهانی برای میلیون‌ها فارسی‌زبان آسان‌تر، سریع‌تر و دقیق‌تر شده است. در حالی‌که باید مراقب چالش‌های آن نیز بود، AI Overviews می‌تواند نقش مهمی در آموزش، اطلاع‌رسانی و حتی تصمیم‌گیری‌های روزمره کاربران ایفا کند.
در آینده‌ای نه‌چندان دور، موتورهای جست‌وجو نه فقط اطلاعات را نشان خواهند داد، بلکه آن‌ها را برای ما درک، ترکیب و تفسیر می‌کنند و این آغاز یک تحول عمیق است.
